در محیط‌های کنترل‌شده مانند اتاق تمیز (Cleanroom)، نظارت دقیق بر ذرات معلق در هوا از اهمیت بالایی برخوردار است. این نظارت نه‌تنها به حفظ کیفیت محصول کمک می‌کند، بلکه برای رعایت الزامات استانداردهای بین‌المللی مانند ISO 14644 نیز ضروری است. در این مقاله به بررسی جامع تجهیزات اندازه‌گیری و پایش ذرات در کلین‌روم‌ها پرداخته‌ایم.
اهمیت پایش ذرات در کلین‌روم
وجود ذرات معلق می‌تواند منجر به آلودگی محصولات، کاهش بازدهی تولید و حتی رد شدن محصولات توسط نهادهای بازرسی شود. در صنایعی مانند داروسازی، الکترونیک، زیست‌فناوری و تجهیزات پزشکی، ذراتی به کوچکی ۰.۳ میکرون نیز ممکن است مشکلاتی جدی ایجاد کنند.
انواع ذرات قابل اندازه‌گیری در کلین‌روم
- ذرات معلق جامد: گرد و غبار، ذرات پوست، الیاف پارچه
- ذرات مایع (آئروسل): بخارات، قطرات مایع
- میکروارگانیسم‌ها: باکتری‌ها، قارچ‌ها (نیاز به تجهیزات بیولوژیکی دارند)
تجهیزات اندازه‌گیری ذرات در کلین‌روم
- ذره‌شمار نوری (Laser Particle Counter)
- کاربرد: اندازه‌گیری تعداد و اندازه ذرات معلق در هوا
- محدوده اندازه‌گیری: اغلب بین 0.3 تا 10 میکرون
- نوع خروجی: تعداد ذرات در هر فوت مکعب یا لیتر
- ویژگی‌ها:
- نمونه‌برداری با دقت بالا
- قابل حمل یا رومیزی
- ذخیره‌سازی اطلاعات و اتصال به کامپیوتر یا سیستم BMS
- ذره‌شمار آنلاین (Remote Particle Counter)
- کاربرد: پایش مستمر در نقاط حساس تولید
- قابلیت اتصال: به سیستم مانیتورینگ مرکزی
- مزیت: هشدار خودکار در صورت افزایش سطح ذرات
- کالیبراتور جریان هوا (Flow Calibrator)
- نقش: کالیبره کردن جریان ورودی دستگاه ذره‌شمار
- اهمیت: دقت داده‌ها وابسته به صحت جریان هوای اندازه‌گیری است
- پمپ نمونه‌برداری میکروبی (Microbial Air Sampler)
- کاربرد: اندازه‌گیری بار میکروبی هوا
- روش کار: جذب ذرات بیولوژیکی روی محیط کشت
- استاندارد: EN ISO 14698 برای پایش میکروبی
- دماسنج و رطوبت‌سنج دیجیتال حرفه‌ای
- اهمیت: شرایط دما و رطوبت بر رفتار ذرات معلق و فشار مثبت یا منفی کلین‌روم تأثیر دارد
بیشتر بخوانید | طراحی اتاق تمیز
ویژگی‌های مهم در انتخاب تجهیزات پایش ذرات
- دقت و تکرارپذیری بالا
دستگاه باید توانایی شناسایی دقیق تعداد و اندازه ذرات را در هر بار اندازه‌گیری داشته باشد. تکرارپذیری بالا نشان‌دهنده عملکرد پایدار و اعتمادپذیر در طول زمان است.
- گزارش‌دهی استاندارد (مطابق ISO 14644-1)
گزارش داده‌ها باید مطابق فرمت‌های پذیرفته‌شده جهانی باشد تا در ممیزی‌ها قابل استناد باشد. استاندارد ISO 14644-1 نحوه طبقه‌بندی کلین‌روم بر اساس میزان ذرات را مشخص می‌کند.
- قابلیت پایش مستمر یا دوره‌ای
دستگاه باید هم برای مانیتورینگ لحظه‌ای (Real-time) و هم نمونه‌برداری‌های دوره‌ای قابل استفاده باشد. این ویژگی انعطاف لازم برای مدیریت کلین‌روم را فراهم می‌کند.
- سازگاری با نرم‌افزارهای مانیتورینگ محیطی
اتصال به نرم‌افزارهای مدیریت داده محیطی امکان ثبت، تحلیل، هشداردهی و گزارش‌گیری هوشمند را فراهم می‌سازد. این قابلیت برای پایش چندنقطه‌ای یا مجتمع ضروری است.
- کالیبراسیون آسان و دوره‌ای توسط مراکز معتبر
تجهیزات باید به‌گونه‌ای طراحی شده باشند که امکان کالیبراسیون دقیق و دوره‌ای داشته باشند. کالیبراسیون منظم توسط آزمایشگاه‌های تاییدشده، تضمین‌کننده اعتبار نتایج است.
بیشتر بخوانید | ولیدیشن اتاق تمیز
استانداردهای مرتبط با پایش ذرات
- ISO 14644-1 : طبقه‌بندی هوای اتاق تمیز بر اساس تراکم ذرات
- ISO 14644-2 : الزامات پایش و نظارت مستمر
- ISO 21501-4 : دقت و صحت عملکرد ذره‌شمارهای نوری
- GMP Annex 1 :پایش محیطی در تولیدات دارویی استریل
بیشتر بخوانید | استانداردهای اتاق تمیز
کاربرد تجهیزات پایش ذرات در صنایع مختلف
نکات کلیدی در نگهداری تجهیزات اندازه‌گیری ذرات
- کالیبراسیون سالیانه
- نگهداری در محیط بدون رطوبت و گردوغبار
- استفاده از فیلترهای تمیز در ورودی هوا
- آموزش اپراتور برای نمونه‌برداری صحیح
ساخت و طراحی اتاق تمیز توسط اکیاس
شرکت اکیاس با بهره‌گیری از دانش فنی روز و استانداردهای بین‌المللی، خدمات تخصصی طراحی و ساخت اتاق تمیز را برای صنایع داروسازی، غذایی، الکترونیک و بیمارستانی ارائه می‌دهد. این مجموعه با تکیه بر تجربه مهندسان مجرب، در تمامی مراحل طراحی اولیه تا اجرای نهایی و تست‌های اعتبارسنجی در کنار کارفرماست. استفاده از متریال با کیفیت، رعایت الزامات ISO 14644 و GMP، و ارائه راهکارهای سفارشی‌سازی‌شده متناسب با نیاز پروژه، از جمله مزایای همکاری با اکیاس است.
بیشتر بخوانید |تست جریان هوا در اتاق تمیز
جمع‌بندی
پایش و اندازه‌گیری دقیق ذرات در اتاق تمیز یک الزام جدی برای تضمین کیفیت، ایمنی و انطباق با استانداردهای بین‌المللی است. انتخاب تجهیزات مناسب، به‌کارگیری درست آن‌ها، و تفسیر صحیح داده‌ها نقش مهمی در مدیریت محیط کنترل‌شده ایفا می‌کند.